Các nguyên nhân gây chết tế bào não sớm

Trong một cơn say rượu con số tế bào não chết đi có thể lên đến 10.000.000 Ảnh: nbcnews.com

Theo các chuyên gia, một số thói quen hàng ngày của chúng ta có thể gây ảnh hưởng không tốt cho não bộ, về lâu dài có thể gây teo não, suy giảm trí nhớ.

1. Hút thuốc lá

Với mỗi điếu thuốc lá, người hút sẽ hít vào cơ thể trên 7.000 hóa chất độc hại, trong đó có 69 chất gây ung thư. Hút thuốc lá còn gây ra một loạt những bệnh khác như: viêm phế quản mãn tính, khí phế thũng, bệnh tim và đột quỵ.

Theo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Y khoa Quốc gia Pháp (2002), các nhà khoa học thấy rằng những con chuột bị nghiện nicotin tạo ra tế bào thần kinh ít hơn 50%. Nghiên cứu khác của Ấn Độ cho thấy một chất có trong thuốc lá là NNK có thể gây phản ứng quá mức ở các tế bào bạch cầu của não, buộc chúng tấn công cả những tế bào não khỏe mạnh.

Những phát hiện này có thể giải thích tại sao những người nghiện thuốc lá khi cố bỏ thuốc lại bị những vấn đề nhất thời về ý thức. Có thể, khi hút thuốc, tác dụng kích thích của nicotine đã làm giảm sút tính linh hoạt của thần kinh. Khi cai thuốc, những thiếu hụt này mới lộ rõ. Mặc dù não bộ có thể tự sản xuất thêm nhiều tế bào mới, nhưng có rất nhiều tác nhân xấu giết chết chúng.

2. Uống rượu - bia

Các nhà khoa học đã chứng minh, nếu trong 100 gam máu có 0,52 ml rượu nguyên chất, thì trong não có 0,41 ml; thận có 0,39 ml; cơ bắp có 0,33 ml. Và cũng chính vì vậy, người uống rượu thường rơi vào trạng thái phấn khích tinh thần, khó kiểm soát hành vi và suy nghĩ của mình. Ở hệ thần kinh, ngay khi chỉ uống một lượng vừa phải (tương đương với 0,3 lít bia hoặc 100 ml rượu vang), tùy theo cân nặng và cấu tạo của cơ thể, cồn đã có tác động đến hệ thống thần kinh và đặc biệt là lên não: góc nhìn bị thu hẹp lại và thời gian phản ứng chậm đi.

Các nhà nghiên cứu đã thấy rằng uống 50g cồn hằng ngày sẽ để lại tác hại vĩnh viễn với hệ thần kinh. Ước lượng vào khoảng 100.000 tế bào não sẽ bị giết chết khi uống một ly bia. Trong một cơn say rượu con số tế bào não chết đi có thể lên đến 10.000.000. Do vậy, uống quá nhiều rượu - bia sẽ hủy hoại tế bào não.

3. Mất nước

Quan niệm rượu sẽ giết chết tế bào não bắt nguồn từ thực tế là đồ uống này khởi động một loạt quá trình trong cơ thể, chẳng hạn như vệ sinh. Khi uống nhiều rượu bia, chất cồn sẽ ức chế hormone vasopressin có tác dụng giữ nước trong cơ thể. Điều này khiến cơ thể không thể giữ được nước tiểu, dẫn đến mất nước. Đây là lý do khiến chúng ta có cảm giác khó chịu sau cơn say.

Nước chiếm 75% cấu tạo của não, khi bạn uống một ly rượu nên uống kèm một cốc nước lớn. Chúng ta cần uống nước cả ngày vì mất nước nhẹ có thể xảy ra ngay chỉ sau 4 tiếng. Khi tình trạng mất nước trở nên nghiêm trọng, nó có thể khiến não bị phù vì cơ thể cố kéo thêm nước vào tế bào, hậu quả là tế bào có thể bị vỡ.

Mất nước còn gây mất cân bằng điện giải, làm rối loạn truyền đạt thông tin giữa các tế bào thần kinh, dẫn đến hiện tượng co giật. Tất cả những nguyên nhân này khiến não phải làm việc vất vả hơn để thực hiện vai trò của mình, có thể bị teo nhỏ.

4. Mất ngủ

Theo Quỹ giấc ngủ quốc gia Mỹ cho biết phần lớn người trưởng thành cần ngủ từ 7-9 tiếng mỗi đêm. Điều này sẽ cho não của chúng ta đủ thời gian để trải qua các giai đoạn của giấc ngủ, dần dần trở nên sâu hơn và kết thúc ở giấc ngủ REM (giấc ngủ chuyển động mắt nhanh).

Giấc ngủ REM là thời điểm bộ não vừa tích cực làm việc để giữ cho chúng ta ngủ ngon - ví dụ như bằng cách khiến chân tay "tê liệt" ở trạng thái mơ - đồng thời cũng kích hoạt các vùng não chịu trách nhiệm cho việc học tập. Điều này giúp trí nhớ được củng cố và lưu giữ, năng lượng được bổ sung. Do đó không có gì ngạc nhiên nếu những người thường xuyên mất ngủ khó tập trung.

Một nghiên cứu cho thấy những hậu quả này phù hợp với tổn thương ở não: Các tế bào thần kinh ở vùng sản sinh năng lượng có tên là locus coeruleus (LC) bắt đầu chết khi mất ngủ kéo dài. Không có những tế bào sản sinh năng lượng này, cơ thể không thể hoạt động bình thường trong ngày tiếp theo. Một nghiên cứu khác cho thấy thiếu ngủ có thể gây teo vỏ não, nhất là ở người trên 60 tuổi. Điều đó cho thấy giấc ngủ càng trở nên quan trọng khi chúng ta già.

5. Stress

Cố gắng giải quyết nhiều vấn đề một lúc sẽ dẫn đến stress. Đây là cách cơ thể đương đầu với thách thức, nên nó sẽ giúp ta bằng cách cải thiện sự tập trung và chú ý. Tuy nhiên, cơ thể chỉ đối phó được phần nào, và đến một thời điểm nào đó, nó phản tác dụng, khiến bạn mất tập trung, bồn chồn và kiệt sức.

Hormone stress cortisol, được giải phóng từ tuyến thượng thận chính là nguyên nhân gây ra trạng thái căng thẳng. Thông thường, hormone này có vai trò đưa năng lượng tới những nơi cần thiết nhất trong cơ thể như hệ tiêu hóa. Tuy nhiên, ở những người bị stress mãn tính, nồng độ cortisol có thể tăng cao đến mức não không sản sinh được thêm các tế bào tạo myelin và ít tế bào thần kinh hơn. Myelin là vật liệu tạo nên chất trắng của não và truyền thông tin giữa các nơ-ron. Những thay đổi này trong não có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tâm thần.

6. Cocaine và các loại ma túy khác

Các loại ma túy như: cocaine, methamphetamine, ma túy tổng hợp đều kích hoạt hệ thống "khen thưởng" của não, giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamine và norepinephrine. Điều này có thể gây ra cảm giác hưng phấn, làm tổn thương các nơ-ron chịu trách nhiệm giải phóng những chất mang lại cảm giác này. Hậu quả là người dùng có thể dần quen với thuốc, buộc họ phải tăng dần liều để đạt được sự hưng phấn. Điều đó khiến tế bào tổn hại và thậm chí bị chết.

Trong nghiên cứu năm 2003 về cocaine, các nhà khoa học đã xem xét mẫu não lấy từ 35 người sử dụng cocaine đã chết và so sánh với mẫu của 35 người không sử dụng. Họ thấy nồng độ dopamine thấp hơn nhiều ở những người dùng cocaine.

Các nhà nghiên cứu tin rằng tổn thương này ở tế bào não dẫn tới nghiện ma túy và người nghiện sẽ càng ngày càng khó có cảm giác bình thường nếu thiếu ma túy.