Tiến sĩ luật Lê Mai: Có thể đưa tranh chấp biển ra tòa nếu không đàm phán được

Nhà giàn DK1/11 trên thềm lục địa ở phía nam Biển Đông của Việt Nam. Ảnh: Phạm Ngọc.

Tại họp báo thường kỳ hôm qua, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng khẳng định Việt Nam "luôn kiên quyết, kiên trì bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán được quy định bởi luật quốc tế, trong đó có Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS), bằng các biện pháp hoà bình, phù hợp với luật pháp quốc tế".

Tiến sĩ Lê Thị Tuyết Mai, Ủy viên Ban chấp hành Hội luật quốc tế Việt Nam, Vụ trưởng Vụ Luật pháp và điều ước quốc tế, Bộ Ngoại giao, khẳng định UNCLOS là khuôn khổ pháp lý toàn diện về biển và đại dương, có giá trị cao hơn so với các công ước và hiệp định, thỏa thuận quốc tế cũng như các nguồn khác của luật quốc tế.

UNCLOS quy định rất rõ quy chế pháp lý của các vùng biển, quyền và nghĩa vụ của các quốc gia, là cơ sở để xác lập phạm vi các vùng biển thuộc chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán quốc gia ven biển.

Theo đó, mọi hoạt động liên quan đến thăm dò, khai thác tài nguyên thiên nhiên tại vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của quốc gia ven biển phải được phép của quốc gia đó, mọi hoạt động không được cấp phép đều là bất hợp pháp, vi phạm một cách rõ ràng các quy định của Công ước.

"Khi phát sinh tranh chấp, các quốc gia thành viên UNCLOS có nghĩa vụ nhanh chóng trao đổi quan điểm về giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán hoặc các biện pháp hòa bình khác. Nếu việc trao đổi, đàm phán trong một thời gian hợp lý không đạt được giải pháp, các bên có thể thỏa thuận đưa tranh chấp ra giải quyết tại cơ quan tài phán quốc tế để có phán quyết ràng buộc", Tiến sĩ Mai nói.

Theo bà Mai, các cơ quan tài phán quốc tế giúp các bên giải quyết tranh chấp là Tòa án Công lý quốc tế (ICJ), Tòa án Luật Biển quốc tế (ITLOS - được thành lập theo Phụ lục VI của UNCLOS) hoặc Tòa Trọng tài (theo Phụ lục VII UNCLOS), Tòa trọng tài đặc biệt (theo Phụ lục VIII UNCLOS).

Nếu tranh chấp không được giải quyết thông qua trao đổi, đàm phán trong thời gian hợp lý thì có thể đưa ra cơ chế bắt buộc là Tòa trọng tài theo Phụ lục VII UNCLOS (với những điều kiện nhất định), hoặc đưa ra Uỷ ban hòa giải (được thành lập theo Phụ lục V của UNCLOS).

Trên cơ sở các khuyến nghị không có giá trị ràng buộc pháp lý của Ủy ban hòa giải, các bên tranh chấp cần đàm phán để đạt giải pháp giải quyết tranh chấp. Nếu không đàm phán được, các bên có nghĩa vụ giải quyết thông qua cơ quan tài phán. 

Phán quyết của các cơ quan tài phán trên góp phần giải thích đúng đắn các quy định của UNCLOS, làm rõ một số vấn đề chưa rõ ràng hoặc gây tranh cãi, làm rõ yêu sách và hành động trái với quy định của UNCLOS.

Trong vụ Philippines kiện Trung Quốc ở Biển Đông, Tòa Trọng tài theo Phụ lục VII UNCLOS năm 2016 đã kết luận không một cấu trúc địa lý nào tại quần đảo Trường Sa có khả năng tạo ra vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa, các đảo của quần đảo Trường Sa không thể cùng nhau tạo ra các vùng biển như một thực thể thống nhất. 

"Phán quyết này phù hợp với điều 121 của UNCLOS, trong đó quy định tiêu chí xác định "đảo" là vùng đất tự nhiên có nước bao bọc và luôn ở trên mặt nước khi thuỷ triều lên", theo Tiến sĩ Mai.

Chỉ có các đảo có khả năng duy trì điều kiện cho con người đến ở và có đời sống kinh tế riêng mới có đầy đủ các vùng lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa như lãnh thổ đất liền. Các đá không có đáp ứng hai điều kiện nêu trên thì chỉ có lãnh hải 12 hải lý, không có vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa. Các bãi cạn nửa nổi nửa chìm nói chung không có lãnh hải riêng và do đó cũng không có vùng đặc quyền kinh tế hay thềm lục địa. Sự có mặt của chúng không ảnh hưởng đến việc xác định ranh giới lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế hay thềm lục địa của quốc gia ven biển.

Theo Tiến sĩ Mai, những hành động cố tình coi UNCLOS không phải là khuôn khổ pháp lý duy nhất và viện dẫn luật tập quán quốc tế để giải quyết các vấn đề về biển là đi ngược lại với mục tiêu của UNCLOS, nhằm hạ thấp giá trị của UNCLOS.

"Việt Nam cần tiếp tục nỗ lực cùng với các nước thành viên khác thúc đẩy tôn trọng UNCLOS, đồng thời bảo vệ tính toàn vẹn và giá trị pháp lý của khuôn khổ pháp lý toàn cầu này", Tiến sĩ Mai khẳng định.