Có phải tòa án sẽ phân xử mọi vụ kiện dân sự từ ngày 1/1/2017?

Theo quy định tại khoản 2 Điều 4 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 về Quyền yêu cầu tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp: “2. Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng. Vụ việc dân sự chưa có điều luật để áp dụng là vụ việc dân sự thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự nhưng tại thời điểm vụ việc dân sự đó phát sinh và cơ quan, tổ chức, cá nhân yêu cầu tòa án giải quyết chưa có điều luật để áp dụng. Việc giải quyết vụ việc dân sự quy định tại khoản này được thực hiện theo các nguyên tắc do Bộ luật dân sự và Bộ luật này quy định”.

Điểm a khoản 1 Điều 517 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 về hiệu lực thi hành Bộ luật này quy định:

“1. Bộ luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2016, trừ các quy định sau đây của Bộ luật này có liên quan đến quy định của Bộ luật dân sự số 91/2015/QH13 thì có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2017:

a) Quy định liên quan đến việc tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng quy định tại khoản 2 Điều 4, các Điều 43, 44 và 45 của Bộ luật này…”.

Theo những quy định trên, Bộ luật tố tụng dân sự 2015 đã có hiệu lực thi hành từ 1/7/2016, tuy nhiên quy định “tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng” tại khoản 2 Điều 4 Bộ luật này phải đến ngày 1/1/2017 – Bộ luật dân sự 2015 có hiệu lực thi hành thì quy định này mới chính thức có hiệu lực và được áp dụng.

Ngoài ra, theo quy định tại Điều 45 Bộ luật tố tụng dân sự 2015, tòa án sẽ áp dụng tập quán; áp dụng tương tự pháp luật; áp dụng các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự, án lệ, lẽ công bằng để giải quyết việc dân sự trong trường hợp chưa có điều luật để áp dụng.

Trong những hình thức áp dụng nói trên, Bộ luật dân sự 2005 mới chỉ quy định về áp dụng tập quán và pháp luật tương tự, chỉ đến Bộ luật dân sự 2015 mới có quy định về việc áp dụng án lệ và lẽ công bằng, tại khoản 2 Điều 6 như sau : "2. Trường hợp không thể áp dụng tương tự pháp luật theo quy định tại khoản 1 Điều này thì áp dụng các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này, án lệ, lẽ công bằng".

Cũng vì vậy mà tòa án không thể giải quyết vụ việc dân sự trong trường hợp chưa có luật áp dụng theo nguyên tắc quy định tại Bộ luật tố tụng dân sự 2015 nêu trên khi Bộ luật dân sự 2015 chưa có hiệu lực thi hành.