Các dấu hiệu về mặt chủ quan và khách quan của tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay

Các dấu hiệu thuộc về khách quan của tội phạm

a) Hành vi khách quan

Người phạm tội này có thể thực hiện một trong hai hành vi sau:

- Vi phạm các quy định về chỉ huy bay

Theo quy định của Luật hàng không dân dụng Việt Nam thì người chỉ huy tàu bay dân dụng Việt Nam là người có quyền cao nhất trong tàu bay, chịu trách nhiệm bảo đảm an toàn và khai thác tàu bay trong thời gian bay; có quyền quyết định và chịu trách nhiệm về việc cất cánh, bay, hạ cánh, hủy bỏ chuyến bay, quay trở lại nơi cất cánh hoặc hạ cánh bắt buộc.

Trong trường hợp cần tránh nguy hiểm tức thời, trực tiếp đe dọa an toàn bay, người chỉ huy tàu bay có quyền không thực hiện nhiệm vụ chuyến bay, kế hoạch bay hoặc chỉ dẫn của cơ quan không lưu, nhưng vẫn phải hành động phù hợp với quy tắc không lưu và phải báo cáo ngay với cơ quan không lưu thích hợp.

Trong thời gian bay, người chỉ huy tàu bay có quyền tạm giữ người có hành vi phạm tội, hành vi vi phạm trật tự, kỷ luật trong tàu bay hoặc chống lại mệnh lệnh của người chỉ huy và phải chuyển giao người đó cho nhà chức trách có thẩm quyền khi tàu bay hạ cánh tại sân bay gần nhất.

Trong trường hợp cần thiết cần bảo đảm an toàn chuyến bay, người chỉ huy tàu bay có quyền quyết định xả bớt nhiên liệu, vứt bỏ hành lý, hàng hóa, bưu kiện, bưu phẩm theo quy định của pháp luật.

Trong trường hợp hạ cánh bắt buộc, người chỉ huy tàu bay có quyền ra những mệnh lệnh cần thiết đối với mọi người trong tày bay cho tới khi chuyển giao trách nhiệm cho nhà chức trách có thẩm quyền.

Người chỉ huy tàu bay có trách nhiệm thi hành chỉ thị của người khai thác tàu bay. Trong trường hợp không thể nhận được chỉ thị hoặc chỉ thị không rõ ràng, thì người chỉ huy tàu bay có quyền thực hiện các công việc sau đây và phải thông báo ngay cho người khai thác:

+ Chi những khoản tiền cần thiết để hoàn thành nhiệm vụ của chuyến bay;

+ Cho tiến hành những công việc cần thiết để tàu bay tiếp tục bay;

+ Áp dụng các biện pháp và chi các khoản tiền cần thiết để bảo đảm an toàn cho người và tài sản trong chuyến bay;

+ Thuê mướn nhân công trong thời gian ngắn theo từng vụ việc cần thiết cho chuyến bay;

+ Vay những khoản tiền cần thiết để thực hiện các quyền nói tại Điều này.

Khi tàu bay bị lâm nguy, lâm nạn, người chỉ huy tàu bay có trách nhiệm áp dụng mọi biện pháp cần thiết để bảo đảm an toàn cho tàu bay, người và tài sản trong tàu bay và chỉ được rời tàu bay sau cùng.

Thành viên tổ bay không được rời tàu bay khi chưa có lệnh của người chỉ huy tàu bay.

Trong trường hợp phát hiện người, phương tiện giao thông và tài sản khác bị nạn ở ngoài tàu bay, thì người chỉ huy tàu bay phải thông báo ngay cho cơ quan không lưu thích hợp biết và có trách nhiệm cứu giúp theo khả năng trong chừng mực không gây nguy hiểm cho tàu bay, người và tài sản trong tàu bay của mình.

Để chuyến bay bảo đảm an toàn Luật hàng không dân dụng Việt Nam còn quy định: người chỉ huy tày bay phải tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc chuẩn bị cho chuyến bay.

Khi hoạt động trong lãnh thổ Việt Nam, tàu bay dân dụng Việt Nam, tàu bay dân dụng nước ngoài phải bay theo đúng đường hành không quy định. Trong trường hợp bay chệch đường hành không, người chỉ huy tàu bay phải nhanh chóng áp dụng mọi biện pháp cần thiết để đưa tàu bay về đường hàng không.

Nếu người chỉ huy tàu bay không chấp hành đúng các quy định trên là vi phạm các quy định về chỉ huy tàu bay.

Khi xác định hành vi chỉ huy tàu bay, cần phân biệt với một số hành vi về hình thức có vẻ như là hành vi chỉ huy tàu bay như: hành vi của người lái xe dẫn đường cho tàu bay từ đường băng vào sân bay; hành vi của người hướng dẫn (bằng tín hiệu) cho tàu bay vào vị trí dừng để hành khách từ trên tày bay xuống…Những người này chỉ làm nhiệm vụ phục vụ mặt đất, không phải là người chỉ huy tàu bay hay người điều khiển tàu bay.

- Vi phạm các quy định về điều khiển tàu bay

Hành vi vi phạm các quy định về điều khiển tàu bay là hành vi vi phạm của người lái chính, lái phụ, dẫn đường trên không, cơ giới trên không và khai thác vô tuyến trên không.

Hành vi vi phạm của người điều khiển tàu bay độc lập với hành vi chỉ huy tàu bay của người chỉ huy, nhưng trong một số trường hợp hành vi vi phạm của người điều khiển lại là tiền đề, là nguyên nhân của hành vi vi phạm của người chỉ huy tàu bay. Tức là người chỉ huy tàu bay phải chịu trách nhiệm về hành vi vi phạm của người điều khiển tàu bay, vì người chỉ huy phải chịu trách nhiệm bảo đảm an toàn và khai thác tàu bay trong thời gian bay; có quyền quyết định và chịu trách nhiệm về việc cất cánh, bay, hạ cánh, hủy bỏ chuyến bay, quay trở lại nơi cất cánh hoặc hạ cánh bắt buộc.

Theo quy định của Luật hàng không dân dụng Việt Nam thì người điều khiển tàu bay bay vào khu vực cấm bị buộc phải hạ cánh tại sân bay gần nhất hoặc tại một sân bay được chỉ định ngoài khu vực cấm. Người điều khiển tàu bay có nghĩa vụ khai rõ lý do vi phạm. Tàu bay bay trên khu vực đông dân phải bay ở độ cao cần thiết. Tàu bay không được bay thao diễn, luyện tập trên khu vực đông dân, trừ trường hợp được phép của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền. Nghiêm cấm việc chụp ảnh, quay phim từ trên không hoặc sử dụng phương tiện liên lạc vô tuyến, ngoài thiết bị của tày bay, trừ trường hợp được phép của cơ quan của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền. Tàu bay bay vào khu vực cấm hoặc vi phạm quy định bay vào, bay ra, quy tắc không lưu, quy tắc về quản lý và sử dụng vùng trời, nếu không chấp hành mệnh lệnh của nhà chức trách có thẩm quyền, thì có thể bị áp dụng biện pháp kiểm soát cưỡng bức hoặc bị buộc hạ cánh.

Ngoài ra, người điều khiển tàu bay còn có thể vi phạm những quy định về an toàn bay khác tùy thuộc vào nhiệm vụ của mình.

b) Hậu quả

Hậu quả không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm này. Đây cũng là đặc điểm riêng của tội phạm này, vì tính chất đặc biệt quan trọng của sự an toàn các chuyến bay. Tuy nhiên, nói là không phải là dấu hiệu bắt buộc là nói chưa có hậu quả xảy ra thì tội phạm đã hoàn thành, nhưng về lý luận đối với tội phạm này vẫn cần xác định hậu quả mặc dù hậu quả đó chưa xảy ra, nhưng xác định được vì nếu không được ngăn chặn kịp thời thì hậu quả đó tất yếu xảy ra.

Người chỉ huy hoặc điều khiển tàu bay vi phạm các quy định về an toàn giao thông đường không, chỉ cần có khả năng thực tế dẫn đến hậu quả đặc biệt nghiêm trọng nếu không được ngăn chặn kịp thời là tội phạm đã hoàn thành. Tuy nhiên, không vì thế mà cho rằng tội phạm này là tội phạm có cấu thành hình thức vì hậu quả không xảy ra là do được ngăn chặn kịp thời chứ không phải do hành vi phạm tội chưa có khả năng gây ra hậu quả.

Việc xác định thế nào là có khả năng thực tế dẫn đến hậu quả đặc biệt nghiêm trọng nếu không được ngăn chặn kịp thời cũng tương tự như đối với trường hợp phạm tội quy định tại khoản 4 của các Điều 202, 203, 208, 209, 212 và 213 Bộ luật hình sự.

Trong khi chưa có hướng dẫn chính thức chúng ta có thể vận dụng Nghị quyết số 02/2003/NQ-HĐTP ngày 17-4-2003 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật hình sự đối với Điều 202 về trường hợp gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng để xác định hậu quả đặc biệt nghiêm trọng do hành vi chỉ huy hoặc điều khiển tàu bay vi phạm các quy định về an toàn giao thông đường không gây ra nếu không được ngăn chặn kịp thời.

c) Các dấu hiệu khách quan khác

Ngoài hành vi khách quan, đối với tội vi phạm các quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường không, nhà làm luật quy định một số dấu hiệu khách quan khác là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm như: phương tiện giao thông đường không bao gồm máy bay, tàu lượn, khí cầu và những thiết bị bay tương tự khác có thể được nâng giữ trong khí quyển nhờ tác động tương hỗ với không khí; vùng bay, đường hàng không…

4. Các dấu hiệu thuộc về mặt chủ quan của tội phạm

Người phạm tội vi phạm quy định điều khiển tàu bay thực hiện hành vi là do vô ý (vô ý vì quá tự tin hoặc vô ý vì cẩu thả).