Kiểm soát doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước lần đầu tiên được ghi nhận tại Điều 15 Luật Cạnh tranh 2004 và nội dung này tiếp tục được sửa đổi bổ sung qua Luật Cạnh tranh sau này.
Độc quyền là thuật ngữ để chỉ doanh nghiệp nào đó duy nhất tồn tại trên thị trường mà không có đối thủ cạnh tranh. Luật Cạnh tranh đã quy định rõ việc kiểm soát doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước. Nhà nước kiểm soát doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước thông qua các biện pháp: Quyết định giá mua, giá bán hàng hoá, dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền nhà nước; Quyết định số lượng, khối lượng, phạm vi thị trường của hàng hoá, dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền nhà nước. Ngoài ra, khi thực hiện các hoạt động kinh doanh khác ngoài lĩnh vực độc quyền nhà nước, các doanh nghiệp vẫn chịu sự điều chỉnh của các quy định khác của Luật này và của pháp luật có liên quan.